De re metallica (1912)/Ad lectorem

by Georgius Agricola

GEORGIVS FABRICIVS IN LI-

bros Metallicos georgii agricolae phi-

losophi præstantissimi.

ad lectorem.

Si iuuat ignita cognoscere fronte Chimæram,
     Semicanem nympham, semibouemque uirum;
Si centum capitum Titanem, totque ferentem
     Sublimem manibus tela cruenta Gygen:
Si iuuat Æneum penetrare Cyclopis in antrum,
     Atque alios, Vates quos peperere, metus:
Nunc placeat meeum doctos euoluere libros,
     Ingenium agricolae quos dedit acre tibi,
Non hic uana tenet suspensam fabula mentem:
     Sed precium, utilitas multa, legentis erit.
Quidquid terra sinu, gremioque recondidit imo,
     Omne tibi multis eruit ante libris:
Siue fluens superas ultro nitatur in oras,
     Inueniat fecilem feu magis arte uiam,
Perpetui proprijs manant de fontibus amnes,
     Est grauis Albuneæ sponte Mephitis odor.
Lethales sunt sponte scrobes Dicæarchidis oræ,
     Et micat e media conditus ignis humo.
Plana Nariscorum cum tellus arsit in agro,
     Ter curua nondum falce resecla Ceres.
Nec dedit hoc damnum pastor,nec Iuppiter igne:
     Vulcani perseruperat ira solum.
Terrifico aura foras erumpens,incita motu,
     Sæpe facit montes, ante ubi plana uia est.
Hæcabstrusa cauis, imoque incognita fundo,
     Cognita natura sæpe fuere duce.
Arte hominum,in lucem ueniunt quoque multa, manuque
     Terræ multiplics effodiuntur opes.
Lydia sic nitrum profert, Islandia sulfur,
     Acmodo Tyrrhenus mittit alumen ager.
Succina, quam trifido subit æquor Vistula cornu,
     Piscantur Codano corpora serua sinu.
Quid memorem regum preciosa insignia gemmas,
     Marmoraraque excelsis structa sub astra iugis.
Nil lapides, nil saxa moro: sunt pulchra metalla,
     Crœse tuis opibus clara, Mydasque tuis,
Quaeque acer Macedo terra Creneide fodit,
     Nomine permutans nomina prisca suo.
At nunc non ullis cedit germania terris,

     Terra ferax hominum, terraque diues opum.
Hic auri in uenis locupletibus aura refulget,
     Non alio messis carior ulla loco.
Auricomum extulerit felix Campania ramum,
     Nec fructu nobis deficiente cadit.
Eruit argenti solidas hoc tempore massas
     Fossor, de proprijs armaque miles agris.
Ignotum Graijs est Hesperijsque metallum,
     Quod Bisemutum lingua paterna uocat.
Candidius nigro, sed plumbo nigrius albo,
     Nostra quoque hoc uena diuite fundit humus.
Funditur in tormenta, corus cum imitantia fulmen,
     Æs,inque hostiles ferrea massa domos.
Scribuntur plumbo libri: quis credidit ante
     Quam mirandam astern Teutonis ora dedit?
Nec tamen hoc alijs, aut ilia petuntur ab oris,
     Eruta Germano cuncta metalla solo.
Sed quid ego hæc repeto, monumentis tradita claris
     a g r i c o l æ, quæ nunc docta per ora uolant?
Hie caussis ortus, & formas uiribus addit,
     Bt quærenda quibus sint meliora locis.
Quæ si mente prius legisti candidus æqua;
     Da reliquis quoque nunc tempora pauca libris.
Vtilitas sequitur cultorem: crede, uoluptas
     Non iucunda minor, rara legentis, erit.
Iudicioque prius ne quis male damnet iniquo,
     Quæ sunt auctoris munera mira Dei:
Eripit ipse suis primum tela hostibus, inque
     Mittends torquet spicula rapta caput.
Fertur equo latro, uehitur pirata triremi:
     Ergo necandus equus, nec fabricanda ratis?
Visceribus terræ lateant abstrusa metalla,
     Vti opibus nescit quod mala turba suis?
Quisquis es, aut doctis pareto monentibus, aut te
     Inter habere bonos ne fateare locum.
Se non in prærupta metallicus abijcit audax,
     Vt quondam immiss Curtius acer equo:
Sed prius ediscit, quaæ sunt noscenda perito.
     Quodcp fecit,multa docfius ab arte facit.
Vtque gubernator seruat cum sidefe uentos;
     Sic minime dubijs utitur ille notis.
Iasides nauim, currus regit arte Metiscus:
     Fossor opus peragit nee minus arte suum.
Indagat uenae spacium, numerumque, modumque
     Siue obliqua suum, reclaue tendat iter.

Pastor ut explorat quaæ terra sit apta colenti,
     Quæ bene lanigeras,quæ male pascat oues.
En terræ intentus,quid uincula linea tendit?
     Fungitur officio iam Ptolemæ tuo,
Vt que suæ inuenit mensuram iuraque uenæ,
     In uarios operas diuidit inde uiros.
Iamque aggressus opus, uiden' ut mouet omne quod obstat,
     Assidua ut uersat strenuus arma manu?
Ne tibi surdescanc ferri tinnitibus aures,
     Ad grauiora ideo conspicienda ueni.
Instruit ecce u is nunc artibus ille minores:
     Sedulitas nulli non operosa loco.
Metiri docet hic uenae spaciumque modumque,
     Vtque regat positis finibus arua lapis,
Ne quis transmisso uiolentus limite pergens,
     Non tibi conccssas, in sua uertat, opes.
Hic docet instrumenta, quibus Plutonia regna
     Tutus adit, saxi permeat atque uias.
Quanta (uides) solidas expugnet machina terras:
     Machina non ullo tempore uisa prius.
Cede nouis,nulia non inclyta laude uetustas,
     Posteritas meritis est quoque grata tuis.
Tum quia Germano sunt hæc inuenta sub axe,
     Si quis es, inuidiæ contrahe uela tuæ.
Ausonis ora tunet bellis, terra Attica cultu,
     Germanum infractus tollit ad astra labor.
Nec tamen ingenio solet infeliciter uti,
     Mite gerat Phœbi, seu graue Martis opus.
Tempus adest, structis uenarum montibus, igne
     Explorare, usum quem sibi uena ferat.
Non labor ingenio caret hic, non copia fructu,
     Est adaperta bonæ prima fenestra spei.
Ergo instat porro grauiores ferre labores,
     Intentas operi nec remouere manus.
Vrere sive locus poscat, seu tundere uenas,
     Siue lauare lacu præter euntis aquæ.
Seu flammis iterum modicis torrere necesse est,
     Excoquere aut fastis ignibus omne malum,
Cum fluit æs riuis, auri argentique metallum,
     Spes animo fossor uix capit ipse suas.
Argentum cupidus fuluo secernit ab auro,
     Ei plumbi lentam demit utrique moram.
Separat argentum, lucri studiosus, ab ære,
     Seruatis, linquens deteriora, bonis.

Quæ si cuncta uelim tenui percurrere uersu,
     Ante alium reuehat Memnonis orta diem.
Postremus labor est, concretos discere succos,
     Quos fert innumeris Teutons terra locis.
Quo sal, quo nitrum, quo pacto fiat alumen,
     Vsibus artificis cum parat ilia manus:
Nec non chalcantum, sulfur, fluidumque bitumen,
     Massaque quo uitri lenta dolanda modo.
Suscipit haec hominum mirandos cura labores,
     Pauperiem usque adeo ferre famemque graue est,
Tantus amor uictum paruis extundere natis,
     Et patriæ ciuem non dare uelle malum.
Nec manet in terræ fossoris mesta latebris
     Mens, sed fert domino uota precesque Deo.
Munificæ expectat, spe plenus, munera dextræ,
     Extollens animum lætus ad astra suum.
Diuitias christvs dat noticciamque fruendi,
     Cui memori grates pectore semper agit.
Hoc quoque laudati quondam fecere Philippi,
     Qui uirtutis habent cum pietate decus.
Huc oculos, huc flecte animum, suauissime Lector,
     Auctoremque pia noscito mente Deum.
agricolae hinc optans operoso fausta labori,
     Laudibus eximij candidus esto uiri.
Ille suum extollit patriæ cum nomine nomen,
     Et uir in ore frequens posteritatis erit.
Cuncta cadunt letho, studij monumenta uigebunt,
     Purpurei donec lumina solis erunt.

Misenae m. d. li.

eludo illustri.

For completeness" sake we reproduce in the original Latin the laudation of Agricola by his friend, Georgius Fabricius, a leading scholar of his time. It has but little intrinsic value for it is not poetry of a very high order, and to make it acceptable English would require certain improvements, for which only poets have license. A “free” translation of the last few lines indicates its complimentary character :

“He doth raise his country's fame with his own
     And in the mouths of nations yet unborn
     His praises shall be sung ; Death comes to all
     But great achievements raise a monument
     Which shall endure until the sun grows cold.”

---