The Life of Sir Thomas More/Appendix 20
No. XX.
Epistola de Morte D. Thomæ Mori et Episcopi Roffensis insignium Virorum in Anglia.
Courinus Nucerinus[1] Phil. Mont. S.D.
Quoniam juxta Pythagoræ sententiam oportet omnia esse communia, recte collegit Euripides et dolores inter amicos oportere communes esse. Accipies agitur, Vir amicissime, ab amico minime læta, sed omni lachrymarum genere bonis omnibus deploranda: quanquam arbitror famam istuc jamdudum omnia pertulisse priusquam ad nos, de morte quorundam apud Anglos insignium virorum, sed præcipue Thomæ Mori, dum viveret, ejus Regni Baronis inclyti, ac supremi judicis quem illi Cancellarium appellant: qua dignitate non est apud eam gentem alia major excepto Rege, eoque, quum prodit, aureum sceptrum imposita corona Cæsarea gestatur ad unum latus, ad alterum liber. Quæ vero sum narraturus partim e schedis Gallice scriptis quæ hic circumferuntur desumpsi, partim e rumoribus. Nam nihil horum vidi. Sed priusquam aggrediar, paucis describam Londoniensis urbis situm. Civitas in latum angusta ad Thamysim flumen sic in longum porrecta est, ut videatur non posse desinere, unde et nomen videtur inditum: siquidem apud Flandros loca mari vicina Dunen appellant. Indidem dictum videtur Galliarum Lugdunum, quasi dicas longas ripas. Ad orientem in extremo habet arcem bene munitam qua reges interdum utuntur, vulgus Turrim appellat. Sed in eadem servari solent viri nobiles, aut alias dignitate quapiam præminentes, qui videntur aliquid adversus Regiam Majestatem deliquisse. In altero extremo ad occasum insigne Monasterium est Benedictinorum, vulgus appellat Westmonasterium: et huic proximum Regis Palatium structuræ veteris sed quo nunc Reges parum delectantur. Palatio adjuncta est Domus spaciosissima nullis fulta columnis, in qua sedent Judices. Utrumque ædificium flumini imminet ut hinc illinc cymba vehi possint. In hac arce Thomas Morus posteaquam multis mensibus fuisset captivus, Calend. Julijs, anno Domini MDxxxv, productus est ad modo dictam Curiam, capitis causam dicturus apud tribunal Judicum a Rege delegatorum, Ibat reus baculo innixus tam longam viam, corpore gravi ægrotatione in carcere debilitato, nihil tamen perturbationis vultu præ se ferens. Primum recitati sunt articuli crimiuum quæ illi objiciebantur. Mox Cancellarius qui Moro successit, ac Dux Nortfolcij[2] hunc in modum reum appellarunt. 'En vides, Magister More, sic appellant mediocri dignitate præditos, te graviter deliquisse in Regiam Majestatem. Attamen speramus te, si modo resipiscas et abjures istam obstinatam opinionem in qua hactenus tam procaciter perstitisti, Veniam a Regis clementia consequuturum.' Ad hæc Morus. 'Domini mei, ego summo cordis affectu ago vobis gratias pro ista vestra amica erga me voluntate: tantum illud oro Deum omnipotentem, confirmare dignetur me in hac qua nunc sum sententia, ut in ea perseverem usque ad mortem. Cæterum quum reputo quam prolixi quamque graves articuli sunt quibus oneror, vereor ne mihi nec ingenium suppetat nec memoria, nec oratio quæ sufficiat ad respondendum omnibus, præsertim quum in carcere tam diu fuerim detentus in quo gravi ægrotatione contraxi corporis debilitatem, quæ me nunc etiam habet.' Tum jussu Judicum allata est sella in qua sederet. Ubi consedisset, prosequutus est institutum sermonem hunc in modum. 'Quod ad primum attinet articulum, qui conatur ostendere meam in Regem malevolentiam in negocio posterioris matrimonij, confiteor ingenue me semper restitisse illius serenissimæ Majestati. Nec est animus super hoc negocio quicquam aliud dicere quam quod hactenus semper dixi, ad hoc urgente me conscientia: per quam ut non debebam, ita nec volebam principem meum celare veritatem. Nec hic est ulla proditio quæ intenditur, quin potius ni id fecissem, præsertim in re tanti momenti unde pendebat mea sententia et Principis honos et regni tranquillitas, tum vere fuissem, quod nunc objicitur, malevolus, perfidus ac proditor. Ob hoc delictum, (si modo delictum appellandum est), gravissimas dedi poenas, exutus omnibus facultatibus meis, ac perpetuo addictus carceri in quo menses jam quindecim totos fui detentus. Sed, his omissis, tantum ad ea respondebo quæ sunt hujus negocij præcipua.'
'Quod objicitur me incurrisse in pœnam violatæ constitutionis quæ proximo concilio prodita est, me jam in carcere agente, quasi malitioso animo perfidiose ac proditorie Regiæ Majestati detraxerim famam, honorem ac dignitatem, quæ illi per dictam constitutionem erat tributa, videlicet quod ibi declaratur sub Jesu Christo supremum Caput Ecclesiæ Anglicanæ in primis respondebo ad hoc quod mihi objicitur, quod Domino Secretario Regis ac venerabili Majestatis illius consilio, rogatus quæ mea esset de hoc edicto sententia, nihil aliud voluerim respondere quam me jam mundo mortuum esse, nec istiusmodi negocijs amplius sollicitari, sed tantum meditari in passione Domini nostri Jesu Christi. Dico me per istam vestram constitutionem ob hoc silentium non posse damnari capitis, eo quod nec vestrum edictum, nec ullæ Leges mundi possunt quenquam ob silentium addicere morti, sed tantum ob dictum aut perpetratum facinus. De occultis enim solus judicat Deus.' Ad hæc respondit Procurator Regius interpellans; 'At tale silentium, inquit, evidens argumentum est animi male sentientis de jam dicta constitutione. Nam omnis subditus sincerus ac fidelis Regiæ Majestati, si de dicta constitutione interrogetur, tenetur et obligatur citra omnem dissimulationem respondere categorice: Regium edictum esse bonum, justum ac sanctum.' Ad quæ Morus. Si verum est quod habetur in Legibus, eum qui tacet videri consentire, meum silentium confirmavit potius vestram constitutionem quam improbavit. Jam quod dicis omnem subditum fidelem obligari ut respondeat categorice si interrogetur, &c. Respondeo bonæ fidei subditum magis obligatum esse Deo conscientiæ et animæ suæ quam ulli alij rei in hoc mundo, maxime si talis conscientia, qualis est mea, nihil offendiculi, nihil seditionis pariat domino suo. Nam illud pro certo vobis affirmo, quod nulli mortalium unquam detexerim hac in re conscientiam meam.'
'Venio nunc ad secundum accusationis caput, quo arguor contra dictam constitutionem molitus ac machinatus fuisse, eo quod ad Roffensem scripserim octo paria epistolarum quibus illum animarim adversus istud edictum. Equidem vehementer optarim eas epistolas hic proferri ac recitari, quæ me vel convincerent vel liberarent. Cæterum quando illæ, quemadmodum prædicatis, per Episcopum exustæ sunt, ipse non gravabor recitare sententiam earum. In earum quibusdam agebatur de nostris privatis negocijs pro vetere nostra amicitia ac familiaritate. In una quadam continebatur responsum ad Episcopi literas quibus scire cupiebat quid et quo pacto respondissem de ista constitutione. Ad id nihil aliud rescripsi, nisi me jam meam composuisse conscientiam ipse componeret suam. Animæ meæ periculo, ac teste Deo vobis assevero nihil, aliud in illis literis a me scriptum fuisse. Harum igitur causa non possum per vestram constitutionem addici morti.'
'Superest tertius articulus qui intendit quod quum de vestra constitutione examinarer, dixerim eam esse similem gladio utrinque secanti, propterea quod si quis vellet eam servare perderet animam, si contradiceret perderet corpus. Idem, quoniam, ut dicitis, respondit Episcopus Roffensis, perspicuum esse inter nos fuisse conspirationem. Ad hæc respondeo, me nunquam fuisse loquutum nisi conditionaliter: sic videlicet, si tale esset edictum qualis est gladius utrinque incidens, quo pacto posset quis evitare quin in alterum incideret periculum. Hæc mea fuit oratio. Quomodo responderit Episcopus, nescio. Si illius oratio cum mea congruebat id nequaquam accidit ex conspiratione, sed potius ex ingeniorum ac doctrinæ similitudine. Breviter illud pro certo habetote, me nunquam quicquam malitiose fuisse loquutum adversus vestram constitutionem: at fieri potuit ut ad benignam Regis clementiam aliquid malitiose fuerit delatum.'
Post hæc vocati sunt per quendam ex ostiarijs duodccim viri, juxta gentis illius consuetudinem quibus traditi sunt articuli ut super illis consultarent, ac post consultationem judicarent ac pronunciarent utrum Thomas Morus malitiose obstitisset prædictæ constitutioni Regis an non. Qui quum per horæ quartam partem secessissent reversi sunt ad principes ac judices delegatos, ac pronunciarunt Killim[3], hoc est dignus est morte. Ac mox per D. Cancellarium lata est sententia juxta tenorem novæ constitutionis. His ita peractis, Thomas Morus hunc in modum orsus est loqui. 'Age, quando sum condemnatus, quo jure Deus novit, ad exonerandam conscientiam volo liberius eloqui quod sentio de vestra constitutione. Primum illud dico me septem annis intendisse animum studiumque meum in istam causam, verum hactenus in nullo Doctorum ab Ecclesia probatorum reperi scriptum quod Laicus, aut, ut vocant, Secularis, possit aut debeat esse Caput Status Spiritualis aut ecclesiastici.' Hic Cancellarius interrumpens Mori sermonem, Demine More, inquit itane tu vis haberi sapientior, melioris que conscientiæ omnibus Episcopis, tota nobilitate, toto denique regno? Ad quæ Morus, Domine, inquit, Cancellarie, pro uno Episcopo quem habes tuæ opinionis, ego sanctos et orthodoxos viros habeo centum mecum sentientes, et pro unico vestro concilio, quod quale sit DEUS novit, pro me habeo omnia Concilia generalia annis abhinc mille celebrata: et pro uno regno habeo Franciam cæteraque orbis christiani regna omnia.' Hic Dux Nortfolcij[4] interpallans: 'Nunc More, inquit, perspicue liquet tua malevolentia.' Ad que Morus, 'Milordt, (sic Angli compellant insigni dignitate præstantes,) ut hoc loquar non incitat malevolentia, sed cogit necessitas ad exonerandam conscientiam meam, teste Deo qui solus scrutatur corda hominum. Præterea dico et illud, constitutionem vestram esse perperam factam, eo quod vos professi estis et jurejurando vosmet ipsos obstrinxistis nihil unquam molituros adversus sanctam Ecclesiam quæ per universam ditionem Christianam unica est integra et individua, neque vos soli ullam habetis autoritatem citra aliorum Christianorum consensum condendi legem, aut instituendi concilium adversus unionem et concordiam Christianitatis. Nec me fugit quam ob rem a vobis condemnatus sim, videlicet, ob id, quod nunquam voluerim assentire in negocio novi matrimonij Regis. Confido autem de divina bonitate ac misericordia fore ut quemadmodum olim Paulus Stephanum persecutus est usque ad mortem, et tamen ijsdem nunc unanimes sunt in cœlo, ita nos qui nunc discordes sumus in hoc mundo, in futuro seculo pariter simus concordes et perfecta charitate unanimes. Hac spe fretus pecor Deum ut vos servet una cum Rege, eique dare dignetur bonos consultores.' His ita peractis, Thomas Morus reductus est in Turrim. Hic obiter accidit spectaculum ipsa condemnatione miserabilius. Margareta filiarum Mori natu maxima, mulier præter eximiam formæ venustatem cum sumina dignitate conjunctam, judicio, ingenio, moribus et eruditione Patris simillima, per mediam populi turbam, perque Satellitum arma semet injecit et ad parentem penetravit. Quum et mulier esset, et natura cum primis verecunda, tamen et metum et pudorem omnem excusserat impotens animi dolor, cum audisset Patrem in Curia morti addictum esse. Hoc accidit priusquam Morus arcis portam ingrederetur. Ibi in charissimi Parentis collum irruens arctissimo complexu aliquandiu tenuit eum. Cæterum ne verbum quidem interim potuit proloqui. Cura, inquit tragicus, leves loquuntur, ingentes stupent. Movit stipatores, tametsi duros, hoc spectaculum. Horum itaque permissu Morus his verbis consolatus est filiam. 'Margareta, patienter feras, nec te discrucies amplius. Sic est voluntas Dei. Jampridem nosti secreta cordis mei.' Simulque dedit osculum ex consuetudine gentis si quem dimittunt. At illa cum digressa esset ad decem vel duodecim passus, denuo recurrit, et amplexa parentem rursus inhæsit collo illius, sed elinguis præ doleris magnitudine. Cui pater nihil loquutus est, tantum erumpebant lachrymæ, vultu tamen a constantia nihil dimoto. Nec aliud supremis verbis mandavit quam ut Deum pro anima Patris deprecaretur. Ad hoc pietatis certamen plurimis e populari turba lachrymæ excidere. Erant et inter satellites, ferum et immite genus hominum, qui lachrymas tenere non potuerunt. Nec mirum, quum pietatis affectus adeo valida res sit, ut immitissimas etiam feras moveat. Hic apud se quisque reputet quam valido ariete tum pulsatum sit Thomæ Mori pectus. Erat enim erga suos omnes Φιλοστοργιος ut non alius magis: sed eam Page:The Life of Sir Thomas More (William Roper, ed by Samuel Singer).djvu/235 Page:The Life of Sir Thomas More (William Roper, ed by Samuel Singer).djvu/236 Page:The Life of Sir Thomas More (William Roper, ed by Samuel Singer).djvu/237 Page:The Life of Sir Thomas More (William Roper, ed by Samuel Singer).djvu/238 Page:The Life of Sir Thomas More (William Roper, ed by Samuel Singer).djvu/239 Page:The Life of Sir Thomas More (William Roper, ed by Samuel Singer).djvu/240 Page:The Life of Sir Thomas More (William Roper, ed by Samuel Singer).djvu/241 non tantum ob id quod dudum tanta dignitate florens nunc in eum statum redacta est ut ob divortium nec eo frui posset quicum tam diu vixit, nec alteri nubere ob Clementis sen- tentiam: verumetiam quod videt non dubium quin cum summo animi dolore ipsius causa tales viros trucidari. Hujus porro Tragœdiæ quis sit futurus exitus Deus novit. Illud in confesso est per necem beati Thomæ[5] Acrensis plurimum et auctoritatis et opum accessisse statui Ecclesi- astico apud Anglos. Qui res mortalium suo imperscrutabili consilio moderatur, pro sua bonitate dignabitur hæc omnia vertere in suam gloriam. Tantum e scheda, rumoribus et amicorum literis hactenus licuit cognoscere; si compertiora fuero nactus, tibi communicabo. Tu fac vicissim ut per te sciamus quid agat Rex Sion cum suis prophetis, populoque retincto, de quibus hic mira feruntur, an vera nescio. Apud Lutetiam Parisiorum X Cal. Augusti, Anno MDXXXV.
N. B. This letter was printed first at Antwerp in 1536 with the following title: Expositio fidelis de Morte Thomæ Mori; and is supposed by some to have been written by Erasmus.